Zgodnie z art. 24 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, postępowanie zobowiązujące do podjęcia leczenia odwykowego dotyczy osób, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują:
Oznacza to, że sam fakt uzależnienia od alkoholu nie może stanowić samoistnej podstawy do zobowiązania danej osoby do podjęcia leczenia odwykowego, lecz towarzyszyć musza temu także określone powyżej negatywne zachowania w sferze społecznej.
Podmiotami uprawnionymi do występowania do sądu z wnioskiem o zobowiązanie do poddania się leczeniu odwykowemu są: GKRPA oraz prokurator. Do występowania z wnioskiem do sądu w przedmiocie zobowiązania do poddania leczeniu odwykowemu uprawniona jest GKRPA właściwa według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy.
W celu zawiadomienia GKRPA o konieczności podjęcia działań wobec osoby nadużywającej alkohol należy wypełnić stosowny druk wniosku lub odręcznie poinformować GKRPA oznaczając wnioskodawcę i uzasadniając podjęcie działań wobec wskazanej osoby.
Zgłaszając osobę, w stosunku, do której jest podejrzenie uzależnienia od alkoholu, zgłaszający wypełnia wniosek zawierający szczegółowe dane zgłoszonej osoby. Jeżeli istnieją inne dokumenty potwierdzające uzależnienie, np. karty leczenia szpitalnego, zaświadczenia lekarskie, informacje z Policji, itp. należy je dołączyć do wniosku. Składający wniosek może zastrzec sobie anonimowość, jeżeli obawia się negatywnej reakcji osoby pijącej. Ponadto w przypadku skierowania sprawy do sądu o przymusowe leczenie, osoba zgłaszająca może występować w sądzie jako świadek.
Wniosek należy złożyć osobiście lub listownie w siedzibie GKRPA.
Następnie Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych rozpatruje wniosek i w zależności od tego, jakie informacje są w nim zawarte, może pozyskać dodatkowe informacje, fakty na temat osoby zgłoszonej: z Ośrodka Pomocy Społecznej lub Policji.
Po zebraniu dokumentacji GKRPA zaprasza osobę zgłoszoną na tzw. rozmowę motywująco-interweniującą. Rozmowa taka ma na celu zmotywowanie osoby nadużywającej alkohol do podjęcia leczenia odwykowego. Zaproszenie z określonym terminem na rozmowę wysyłane jest zawsze listem poleconym ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru i jest dwukrotnie awizowane.
1. Jeżeli osoba uzależniona w trakcie rozmowy podejmie decyzję o dobrowolnym leczeniu, podpisuje zobowiązanie, iż w ciągu 2 tygodni zgłosi się do wybranej placówki celem podjęcia leczenia i w przeciągu 1 miesiąca dostarczy GKRPA pisemne poświadczenie zgłoszenia się na leczenie, a po 3 miesiącach(zazwyczaj na wezwanie Komisji) - pisemne poświadczenie kontynuowania leczenia odwykowego. Jeżeli leczenie realizowane jest skutecznie (tzn. pacjent kończy terapie i utrzymuje abstynencję ) GKRPA po 2 latach umarza sprawę. Niedopełnienie powyższych terminów lub przerwanie leczenia powoduje, iż sprawa kierowana jest do Sądu.
2. Jeżeli osoba zaproszona przychodzi na spotkanie i oświadcza, że nie ma problemu alkoholowego i nie zamierza podjąć leczenia, GKRPA kieruje taką osobę na badanie przez biegłych sądowych (lekarza psychiatrę oraz psychologa). Badanie jest bezpłatne - jego koszty pokrywa GKRPA. W przypadku, gdy z opinii biegłych wynika, że osoba nie jest uzależniona, sprawa przed Komisją jest zamykana. Jeżeli biegli potwierdzają u osoby zgłoszonej uzależnienie od alkoholu, to wtedy kolejny raz jest motywowana do podjęcia leczenia odwykowego i w przypadku wyrażenia woli leczenia zastosowane ma wariant dobrowolnego podjęcia leczenia przez osobę zgłoszoną.
Jeśli - mimo opinii biegłych potwierdzającej uzależnienie osoba odmawia leczenia, zastosowanie ma procedura kierowania wniosku do sądu o zastosowanie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu.
Uruchomienie sądowej procedury zobowiązania do leczenia odwykowego ma zastosowanie w następujących przypadkach:
Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych składa wniosek o wszczęcie postępowania do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Do wniosku dołączona zostaje dokumentacja zebrana w toku postępowania.
Sąd może na podstawie zebranych dowodów (opinii biegłych, zeznań uczestnika, świadków, wywiadu Policji) wydać następujące orzeczenie:
Postanowienie wydane przez sąd w przedmiocie zobowiązania do leczenia odwykowego nakłada na osobę zobowiązaną prawny obowiązek poddania się leczeniu w wyznaczonym trybie oraz placówce, a ponadto zastępuje zgodę na udzielenie tej osobie świadczenia zdrowotnego. Postanowienie wydane przez sąd jest ważne dwa lata.